‘Ik was een vriend van de kinderen’

Op 1 juli 1910 startte het verhaal van één van de meest bijzondere, maar ook zo gewone onderwijzers uit de geschiedenis van Wieringerwaard. Schoolmeester Jan van Ham. Een geboren en getogen Zaankanter, het vijfde kind van Jacob van Ham en Gerritje Kuijt uit Assendelft. Hij zag op 27 maart 1891 het levenslicht. Althans, dat vermeldt het bevolkings- en het militieregister. Zijn geboorteakte lijkt, in tegenstelling tot die van zijn vele broertjes en zusjes, spoorloos.

Hoe dan ook, op die eerste juli arriveerde Jan als 20-jarig ventje, op de fiets, in Wieringerwaard. Vijftig kilometer fietsen door de Noord-Hollandse polders, over de vaak slecht begaanbare wegen. Jan zal er drie uur of nog wat over hebben gedaan. Maar aangekomen in Wieringerwaard werd hij warm welkom geheten door de dochter van zijn kostjuffrouw. ,,U moet de nieuwe schoolmeester zijn’’, zei ze. ,,Ik ben Neeltje’’.

Oud Assendelft. Bron: Zaans Archief.

Meester Jan van Ham. Zijn vader was eerst arbeider, later een goederenbesteller. Er werd ook nog verteld dat zijn vader een cafeetje runde en met een veer personen overzette. Maar dat valt niet te verifiëren. Wel in minimaal 17 geboorteaktes of registers het feit dat Jan één van de 17 kinderen was en zijn vader goederen bezorgde. Met een vaartuig, dat het meest waarschijnlijk was in die tijd in n het langgerekte dorp langs de Delft. Eén van de 17 kinderen. Het zouden er ook zo maar meer kunnen zijn geweest. Jan zelf herinnerde zich er 15, maar ja, zo vreemd is dat niet met zoveel broertjes en zusjes.

Meester Jan van Ham. Die naam is onverbrekelijk verbonden met de geschiedenis van de lagere school in Wieringerwaard. Van 1910 tot 1956 stond Jan onafgebroken voor de klas. Wieringerwaard was zijn dorp geworden. De polder zijn polder. Neeltje zijn Neeltje, de dochter van zijn kostjuffrouw. Neeltje en Jan, getrouwd op 5 februari 1915 in Schagen, kregen samen vijf jongens en een meisje.

Als zoon van de veldarbeider en goederenbesteller Jacob van Ham bleek Jan een leergierig en nieuwsgierig jongetje te zijn, dat liever niet op het land werkte. Zijn schoolmeester Bouvee en dominee Kunst zagen zijn talenten en wisten dat die jongen iets anders moest doen. En Jan moest niet kiezen voor zijn eerste voorkeur, slager worden. ,,Die jongen kan goed leren’’, zei de dominee tegen vader Jacob. En zo kwam het dat Jan al snel, in 1905, in een onderwijzersopleiding terecht kwam. Hij kwam eerst even in Velsen aan de slag en vervolgens schreef hij op 23 mei 1910 twee sollicitatiebrieven. Eén naar een school in Koedijk, de ander naar de Tweewegen in Wieringerwaard. Jan had pech. Op beide scholen was hij niet de eerste keus.  Totdat hij vanuit Wieringerwaard de mededeling via brief kreeg dat de nummer één op de lijst het liet afweten. Of Jan de vacature van de school wilde invullen. ,,Ik was blij. In Koedijk zou ik 600 gulden per jaar verdienen, in Wieringerwaard 625 gulden. Toch 25 gulden meer’’, zo vertelde hij meer dan 40 jaar later aan de journalist van de Schager Courant.

Jan van Ham kwam als broekie op de school die 132 leerlingen telde, van wie voor 84 kinderen geen schoolgeld hoefde te worden betaald….over armoede gesproken. De school telde één hoofdonderwijzer, twee onderwijzers (van wie meester Jan) en één onderwijzeres. Jan van Ham begon met een salaris van 625 gulden, tien jaar later was dat inmiddels aangegroeid tot 2332 gulden per jaar en uiteindelijk eindigde hij in 1956 met een maandloon van 1800 gulden.

Dat was nog geen echt grote vetpot, maar Jan van Ham zat niet stil. Al in 1919 vroeg hij bij de gemeente een tegemoetkoming in de huur aan om maar rond te kunnen komen. Dat ging niet door, dus meester Jan ging op zoek naar andere extra inkomsten. Zo was hij twintig jaar lang correspondent voor de Schager Courant en af en toe bediende hij ook het ANP van bijzonder nieuws. Zo verdiende hij wat bij. Daarnaast werd hij actief in het verenigingsleven. Jan volgde in 1923 hoofdonderwijzer Stadt op als dirigent van zangvereniging Apollo. ,,Dat was meteen het aangename met het nuttige combineren”, zo zei hij eens in een interview. ,,Die extra inkomsten waren ook welkom.”

Dat koor heeft hij 32 jaar geleid. En een aantal jaren na zijn pensioendatum dirigeerde hij ook nog het bejaardenkoor.

We zouden nog bijna vergeten dat de meester ook bij diverse gelegenheden als ceremoniemeester fungeerde, de grote trom speelde in het accordeonorkest Togo, bestuurslid was van de afdeling van de vrijzinnig democraten van het  Witte Kruis en van ’t Nut. O ja, hij was ook nog bestuurslid van de woningbouwvereniging. En Jan organiseerde elk jaar in het Wapen van Wieringerwaard een openbare uitvoering van de ‘zangklasse’ met  kinderen uit zijn en andere klassen.

Meester Jan voor de klas. Deze foto is genomen in 1950.

Onderwijzer Jan was echter vooral een meester met een hart van goud voor de kinderen. ,,Heel spoedig was ik de beste maatjes met de kinderen. ’s Morgens kwamen enkele leerlingen mij  altijd ophalen bij mijn kosthuis aan de Noordzijperweg. Dit was voor mij een bewijs dat de leerlingen meester aardig vonden.” Ja, meester Van Ham wás aardig. Het grootste deel van zijn onderwijzersloopbaan stond hij voor de vierde en vijfde klas die altijd bestonden uit meer dan 30 leerlingen.

,,Ik kon vreselijk goed orde houden. Mijn blije leven heb ik te danken aan de jeugd van Wieringerwaard.’’ Dat vond Jan.

De aankondiging van de huldiging.

Op 1 juli 1950 was Van Ham 40 jaar verbonden aan de school en kreeg hij een receptie en een radiotoestel. De gemeente Wieringerwaard stond voor hem klaar om hem een groot feest te geven.

Zes jaar later was het echter einde oefening en ging Jan van Ham met pensioen. Hij kreeg een mooie dag aangeboden. Van de schoolkinderen ontving hij een hengel met toebehoren en in het Polderhuis kreeg de meester een fiets namens de gemeenschap. Het feest was echter zonder zijn Neeltje. Zij overleed op 26 november 1953 in het ziekenhuis in Alkmaar.

Artikel Schager Courant 1956

Meester Jan is altijd in Wieringerwaard blijven wonen. Tot zijn 79^e aan de Molenweg, daarna verkaste hij naar het rusthuis aan de Noordzijperweg. Bij het vijftigjarig bestaan van De Tweewegen blikte Jan van Ham in de Schager Courant nog even terug naar het verleden. Zijn tijd als meester. De onderwijzer die altijd de beste maatjes met zijn leerlingen was. Hij was een vriend. En dat was meester Van Ham’s grote kracht. Een vriend voor de kinderen. En een topmeester voor de ouders.

Bronnen:

Schager Courant

De Vrije Alkmaarder

Wieringerwaard 400 jaar

J.T. Bremer: Wieringerwaard 1610-2010